Y Gyfraith: Deddfwriaeth fel arf mewn adfywiad ieithyddol: tystiolaeth o Gymru 1997-2027 (RS921)

Y darparwyr cyllid: Coleg Cymraeg Cenedlaethol a Swyddfa Ymchwil Ôl-raddedig Prifysgol Abertawe drwy ei gyllid canolog ar gyfer cydraddoldeb, amrywiaeth a chynhwysiant (EDI).

Y meysydd pwnc: Y Gyfraith

Dyddiad dechrau'r prosiect: mis Hydref 2026 ** (Gweler y nodyn isod ynglŷn â dyddiadau cychwyn diweddarach posibl.)

Goruchwylwyr: Yr Athro Gwynedd Parry

Rhaglen astudio wedi'i halinio: Y Gyfraith Ph.D. 

Dull astudio: Amser llawn/Rhan amser

Disgrifiad o'r prosiect:

Rhagarweiniad

Mae hi bron 30 o flynyddoedd ers i ddatganoli gael ei gyflwyno yn y Deyrnas Unedig. Yn ystod y cyfnod hwnnw yng Nghymru, mae'r ddemocratiaeth genedlaethol wedi datblygu o'r setliad cychwynnol cymedrol i'r Senedd bresennol sydd â phwerau deddfu cynyddol ac aelodaeth sy'n ehangu.

Un o'r materion mae'r ddeddfwrfa ddatblygol hon wedi ymdrin ag ef yn gyson yw'r iaith Gymraeg. O'r dechrau, roedd y cyfansoddiad sefydlol yn Neddf Llywodraeth Cymru 1998 wedi rhagweld Cynulliad Cymru fel sefydliad a fyddai'n rhoi sylw dyladwy i natur ddwyieithog y genedl (adran 47). Atgyfnerthwyd gwerthoedd dwyieithog y sefydliad gan ddatblygiadau dilynol yn ei hanes. Mae adran 35 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 yn datgan bod rhaid i'r Senedd weithredu ar sail yr egwyddor y dylid trin y Gymraeg a'r Saesneg yn gyfartal i'r graddau y mae hynny'n ymarferol. Datganodd Deddf Cynulliad Cenedlaethol Cymru (Ieithoedd Swyddogol) 2012 mai Cymraeg a Saesneg yw ieithoedd swyddogol y Senedd a bod rhaid eu trin yn gyfartal.  Ar ben hynny, datganodd adran 156 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 fod statws cyfartal gan fersiynau Cymraeg a Saesneg o’r ddeddfwriaeth.

Wrth i'r Senedd gael pwerau deddfu sylfaenol, pasiodd ragor o gyfreithiau ynghylch yr iaith Gymraeg. Yn fuan cyn y dyfarnwyd pwerau deddfu sylfaenol yn 2011 ac wedi hynny, gwelwyd datblygiadau deddfwriaethol sylweddol sydd wedi cael effaith uniongyrchol neu anuniongyrchol ar yr iaith Gymraeg.

Yr un mwyaf cynhwysfawr ac uchelgeisiol o'r rhain hyd yn hyn yw Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011 â'i 157 o adrannau a'i 12 o atodiadau. Ei egwyddorion allweddol yw bod 'statws swyddogol i'r Gymraeg yng Nghymru' - Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011, adran 1(1) - ac na ddylai’r Gymraeg gael ei thrin yn llai ffafriol na'r Saesneg: adran 3. Mae'r ddeddfwriaeth hon yn sefydlu Swyddfa Comisiynydd y Gymraeg ac mae hefyd yn creu Tribiwnlys y Gymraeg. Yr hyn sy'n fwy arwyddocaol o safbwynt gweithredu ymarferol yw ei bod yn creu mecanwaith safonau iaith sy'n pennu dyletswyddau ar sefydliadau i gyflenwi gwasanaethau a gweithredu drwy gyfrwng y Gymraeg (adrannau 26-32).

Mae'r iaith Gymraeg hefyd yn bwnc sy'n ymddangos fel elfen annatod a hollbresennol o feysydd gweithgarwch statudol eraill.

Datganodd adrannau 11 a 31 o Ddeddf Cynllunio (Cymru) 2015 fod rhaid ystyried yr iaith Gymraeg yn y broses gynllunio pan gyflwynir cais cynllunio. Yn ogystal, mae'r iaith Gymraeg yn ystyriaeth wrth benderfynu ar gais cynllunio ac wrth ystyried cynaliadwyedd cynlluniau datblygu.

Mae'r iaith Gymraeg hefyd yn elfen flaenllaw o gyfreithiau addysg a basiwyd gan y Senedd. Mae adran 6 o Ddeddf Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru) 2022  yn datgan bod rhaid i'r Comisiwn hybu gwneud gwaith ymchwil ac arloesi drwy gyfrwng y Gymraeg. Mae Adran 9 yn pennu dyletswydd i annog y galw am addysg drydyddol drwy gyfrwng y Gymraeg a chymryd pob cam rhesymol i sicrhau bod digon o addysg drydyddol Gymreig a ddarperir drwy gyfrwng y Gymraeg i ateb y galw.

Nodau ac Amcanion

Ers datganoli, bu gweithgarwch deddfwriaethol sylweddol mewn perthynas â'r iaith Gymraeg. Bydd y prosiect hwn yn gofyn cwestiynau sylfaenol am effaith y mentrau deddfwriaethol hyn. Yn gryno, beth, yn ymarferol, mae datganoli wedi'i wneud ar gyfer y Gymraeg, ac o'r hyn a wnaethpwyd, beth sydd wedi bod yn llwyddiannus ac wedi gwneud gwahaniaeth? Mae'r Gymraeg, sy'n cael ei siarad gan tua 20% o'r boblogaeth, mewn perygl, mae’n iaith leiafrifol yn ei gwlad ei hun ac mae ei sefyllfa'n fythol fregus. Nod y prosiect hwn yw gwerthuso effaith datganoli ar y Gymraeg drwy nifer o nodau ac amcanion penodol:

• Cynnal asesiad cyfunol o'r cyfreithiau a luniwyd gan y Cynulliad/Senedd mewn perthynas â'r iaith Gymraeg er mwyn nodi themâu a thueddiadau trosfwaol.
• Dadansoddi'r rhesymeg, y meddylfryd a'r ysgogiadau gwleidyddol a pholisi a ysbrydolodd y mentrau deddfwriaethol hyn.
• Asesu a chategoreiddio'r ddeddfwriaeth gan gyfeirio at feysydd polisi penodol, megis addysg, cynllunio a gweinyddiaeth gyhoeddus.
• Asesu effeithiolrwydd y cyfreithiau sy'n ymwneud â'r Gymraeg a mesur eu heffaith. Er enghraifft, a yw Safonau'r Gymraeg wedi arwain at ddefnydd cynyddol o'r Gymraeg mewn bywyd cyhoeddus ac mewn sefydliadau cyhoeddus? Faint o fusnes y Senedd a gynhelir drwy gyfrwng y Gymraeg? A yw aelodau'r Senedd yn defnyddio'r Gymraeg yn rheolaidd yn y Cyfarfod Llawn ac mewn sesiynau pwyllgor ac a yw fersiynau Cymraeg o ddeddfwriaeth yn cael eu defnyddio? Beth yw'r heriau sydd ynghlwm wrth weithredu adran 6 o Ddeddf Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru) 2022 (cynnal ymchwil drwy gyfrwng y Gymraeg)?
• Nodi a dadansoddi personoliaeth y mentrau deddfwriaethol hyn gan gyfeirio at ddamcaniaethau cyfreithiol, statudol ac ieithyddol-gymdeithasol. Er enghraifft, caiff y cyfreithiau eu gwerthuso gan gyfeirio at hawliau, gwrth-wahaniaethu, cynllunio statws, ymddygiad a defnydd, neu ddamcaniaethau gweithredu cadarnhaol.

Methodoleg

Bydd y prosiect yn defnyddio amrywiaeth o fethodolegau, gan gynnwys rhai dadansoddol, athrawiaethol, damcaniaethol ac empiraidd. Bydd yn darparu dadansoddiad cyfreithiol manwl o allbwn deddfwriaethol y Senedd, drwy ystyried, er enghraifft, faterion eglurder, sicrwydd a thryloywder. Bydd yn gofyn ac yn ateb cwestiynau cyfreithiol; er enghraifft, a gafodd y ddeddfwriaeth ei drafftio'n dda, a wnaeth hi'n amlwg pa gamau gweithredu a oedd yn ofynnol a phwy fyddai’n gyfrifol, pa gosbau fyddai'n dilyn yn sgîl diffyg cydymffurfiaeth ac a yw'r cosbau wedi bod yn effeithiol?

Un o'r amcanion sylfaenol fydd gwerthuso effeithiolrwydd y ddeddfwriaeth. Er enghraifft, mewn perthynas â Mesur y Gymraeg (2011), bydd y prosiect yn craffu ar effaith cyfundrefn y Safonau, perfformiad rheoleiddiol Comisiynydd y Gymraeg, ac allbwn barnwrol Tribiwnlys y Gymraeg a'r Uchel Lys Cyfiawnder wrth wrando ar geisiadau am adolygiad barnwrol mewn perthynas â'r Gymraeg.

Effaith a defnyddwyr anacademaidd

Bydd canlyniadau'r ymchwil o werth enfawr i ymgyrchwyr iaith, cyrff anllywodraethol, cynllunwyr iaith, llunwyr polisi, deddfwyr a gwleidyddion. Bydd gan ddeiliad yr ysgoloriaeth gyfle i wneud cyfraniad, a wnaiff ddiffinio ei yrfa ac yn cael effaith fawr, at faes pwysig o weithgarwch democrataidd yng Nghymru. 

Oherwydd cyfyngiadau ariannu, mae'r ysgoloriaeth hon yn agored i ymgeiswyr sy'n gymwys i dalu ffioedd dysgu ar gyfradd y DU yn unig, fel y'i diffinnir gan UKCISA (Rhestr lawn o gategorïau ar gyfer AU yng Nghymru)

PhD: Dylai ymgeiswyr am astudiaeth Ph.D. fod â gradd israddedig ar lefel 2.1 (neu gyfwerth y tu allan i’r DU fel y diffinnir gan Brifysgol Abertawe), heb fodiwlau a fethwyd ar lefel israddedig, a gradd meistr gyda gradd gyffredinol o ‘Deilyngdod.’

Iaith Saesneg: IELTS 6.5 Cyffredinol (heb gydran unigol yn is na 6.0) neu gymhwyster a gydnabyddir yn gyfwerth â hynny ym Mhrifysgol Abertawe.
Cewch fanylion llawn am y polisi iaith Saesneg, gan gynnwys dilysrwydd cyfnod tystysgrif, yma.

Nodyn ar gyfer ymgeiswyr rhyngwladol ac Ewropeaidd: gellir dod o hyd i fanylion ynghylch sut mae eich cymhwyster yn cymharu â’r gofynion mynediad academaidd sydd wedi'u cyhoeddi ar ein tudalen Gofynion Mynediad Gwledydd Penodol

Ariennir yr ysgoloriaeth hon ar y cyd gan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol a Swyddfa Ymchwil Ôl-raddedig Prifysgol Abertawe trwy ei chyllid cydraddoldeb, amrywiaeth a chynhwysiant (EDI) canolog am dair blynedd ac mae'n dechrau ym mis Medi 2026.

 Mae'r ysgoloriaeth hon yn cwmpasu cost lawn ffioedd dysgu a chyflog blynyddol ar gyfradd UKRI (£20,780 ar hyn o bryd ar gyfer 2025/26).

Bydd costau ymchwil ychwanegol o hyd at £500 y flwyddyn hefyd ar gael.

I wneud cais, cwblhewch y ffurflen gais gyfan

Er mwyn cael eich ystyried ar gyfer y dyfarniad ysgoloriaeth hon, mae angen y camau canlynol hefyd.

1) Yn yr adran 'Gwybodaeth sy'n gysylltiedig â'r Rhaglen', rhowch y Cod RS perthnasol ar gyfer y dyfarniad ysgoloriaeth h.y. RS921

2) Yn yr adran 'Ymchwil' fe welwch 'Teitl prosiect arfaethedig/teitl ysgoloriaeth'* (Gorfodol)

i. Yn 'Teitl prosiect arfaethedig/teitl ysgoloriaeth' rhowch y ddau:

• y Cod RS921, a
• teitl yr ysgoloriaeth.

ii. Gadewch y maes Goruchwyliwr Arfaethedig yn wag

iii. Gadewch y Prosiect Ymchwil (os yw'n berthnasol) yn wag

iv. Yn 'Oes gennych gynnig i'w uwchlwytho?*' (Gorfodol) Dewiswch Ydw

v. Yna uwchlwythwch gopi o'r hysbyseb (gallwch gadw'r hysbyseb trwy glicio print, ac yna argraffu i pdf)

3) Yn yr adran 'Gwybodaeth am gyllid' dewiswch yr opsiwn 'Cyllid Ysgoloriaeth' yn unig. Gwnewch yn siŵr nad oes unrhyw opsiynau eraill wedi'u dewis.

* Cyfrifoldeb yr ymgeisydd yw rhestru'r wybodaeth uchod yn gywir wrth wneud cais, sylwch na fydd ceisiadau a dderbynnir heb y wybodaeth uchod a restrir yn cael eu hystyried ar gyfer dyfarniad yr ysgoloriaeth.

Mae angen un cais i bob dyfarniad ysgoloriaeth ymchwil unigol dan arweiniad Prifysgol Abertawe; ni ellir ystyried ceisiadau sy'n rhestru sawl dyfarniad ysgoloriaeth ymchwil dan arweiniad Prifysgol Abertawe.

NODER: Ymgeiswyr ar gyfer PhD/EngD/ProfD/EdD - er mwyn cefnogi ein hymrwymiad i ddarparu amgylchedd heb wahaniaethu a dathlu amrywiaeth ym Mhrifysgol Abertawe, mae'n ofynnol i chi lenwi Ffurflen Monitro Cydraddoldeb, Amrywiaeth a Chynhwysiant (EDI) yn  ychwanegol at eich ffurflen gais rhaglen.  

Sylwch fod llenwi'r Ffurflen Monitro EDI yn orfodol; Efallai na fydd eich cais yn symud ymlaen os na chyflwynir y wybodaeth hon.

Fel rhan o'ch cais ar-lein, RHAID i chi uwchlwytho'r dogfennau canlynol (peidiwch ag anfon y rhain trwy e-bost):

• CV
• Tystysgrifau gradd a thrawsgrifiadau (os ydych chi'n astudio ar gyfer gradd ar hyn o bryd, mae sgrinluniau o'ch graddau hyd yma yn ddigonol)
• Llythyr eclawrol sy'n cynnwys 'Datganiad Personol Atodol' i esbonio pam mae'r swydd yn cyd-fynd yn arbennig â'ch sgiliau a'ch profiad a sut rydych chi'n dewis datblygu'r prosiect.
• Un geirda (academaidd neu gyflogwr blaenorol) ar bapur pennawd neu gan ddefnyddio ffurflen geirda Prifysgol Abertawe. Sylwch nad ydym yn gallu derbyn cyfeiriadau a dderbynnir yn dyfynnu cyfrifon e-bost preifat, e.e. Hotmail. Dylai dyfarnwyr ddyfynnu eu cyfeiriad e-bost cyflogaeth i wirio geirda.
• Tystiolaeth o fodloni gofynion Iaith Saesneg (os yw'n berthnasol).
• Copi o fisa preswyl y DU (os yw'n berthnasol)
• Cadarnhau cyflwyno ffurflen EDI

Croesewir ymholiadau anffurfiol; cysylltwch â’r Athro Gwynedd Parry; r.g.parry@abertawe.ac.uk

*Rhannu Data Cais Partner Allanol – Sylwer, fel rhan o'r broses dethol ceisiadau am ysgoloriaeth, y gall rhannu data cais ddigwydd gyda phartneriaid allanol y tu allan i'r Brifysgol, pan fo cyd-ariannu prosiect ysgoloriaeth yn berthnasol.

** Mewn amgylchiadau eithriadol, ac yn amodol ar ddisgresiwn y Brifysgol a/neu'r corff cyllido perthnasol, gellir rhoi gohirio cynnig i'r cyfnod cofrestru nesaf sydd ar gael. Fel arfer, ni fydd gohirio o'r fath yn fwy na thri mis calendr o'r dyddiad cychwyn a nodwyd yn wreiddiol. Sylwch mai dim ond un gohirio y gellir ei ystyried, ac nid yw unrhyw ohirio o'r fath yn cael ei warantu.