Pennod 9: Ymchwilio i effaith ffrwydradau folcanig ar bobl, cymunedau a thirweddau

Yn y bennod hon

Yn y bennod hon, mewn trafodaeth ag Elin Rhys, mae Dr Rhian Meara, Uwch-ddarlithydd Daearyddiaeth, yn trafod echdoriad llosgfynydd Eldfell ym 1973 ar Ynys Heimaey, Gwlad yr Iâ. Mae'r echdoriad ei hun yn enwog oherwydd achubwyd y dref fach drwy chwistrellu dŵr oer y môr ar y lafâu wrth iddynt nesáu.

Er bod hanes y echdoriad yn adnabyddus i lawer o bobl, nid yw gwirioneddau llym bywyd yn ystod y echdoriad annisgwyl hwn, na'r effeithiau parhaus 50 mlynedd yn ddiweddarach, yn cael eu trafod yn eang. Mae cyfweliadau, arolygon, ymchwil archifol a gwaith maes wedi caniatáu i rai o'r straeon hyn gael eu rhannu, yn aml am y tro cyntaf yn Saesneg. Mae'n hanfodol deall yr effeithiau hirdymor hyn er mwyn cefnogi trigolion Heimaey ond hefyd er mwyn cefnogi pobl eraill sydd mewn sefyllfaoedd tebyg, megis trigolion Grindavík, yn ne Gwlad yr Iâ, sydd wedi gorfod ffoi o'u cartrefi ar ôl i weithgarwch folcanig ddechrau'n agos at y dref ar ôl bwlch o 800 o flynyddoedd.

Mae Rhian Meara yn uwch-ddarlithydd yn yr Adran Ddaearyddiaeth ym Mhrifysgol Abertawe. Mae'n addysgu amrywiaeth o bynciau, o Beryglon Naturiol i Gyfathrebu Gwyddonol, gyda ffocws penodol ar addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg. Mae Rhian bob amser wedi ymddiddori mewn llosgfynyddoedd a echdoriadau folcanig, yn benodol llosgfynyddoedd Gwlad yr Iâ.

Er bod ei hymchwil yn y gorffennol wedi canolbwyntio ar wyddoniaeth a geocemeg y echdoriadau hyn, mae ei gwaith presennol yn canolbwyntio ar Fwlcanoleg Gymdeithasol, gan ymchwilio i effaith echdoriadau folcanig ar bobl, cymunedau a thirweddau.

Gwrandewch ar eich hoff blatfform

Mae sawl ffordd y gallwch chi wrando ar, neu hyd yn oed gwylio, ein cyfres o bodlediadau. Cliciwch ar un o’r dolenni isod, a fydd yn mynd â chi i’ch hoff blatfform. Ewch i’n tudalen help gyda phodlediadau i gael rhagor o wybodaeth a sut i wrando.