Adroddiad Cydymffurfiaeth â Safonau’r Gymraeg 1 Awst 2019 - 31 Gorffennaf 2020

Derbyniodd Prifysgol Abertawe ei hysbysiad cydymffurfio terfynol oddi wrth Gomisiynydd y Gymraeg ym mis Medi 2017, a amlinellodd ddyletswydd y Brifysgol i gydymffurfio â Safonau’r Gymraeg statudol a sefydlwyd gan Lywodraeth Cymru o dan Fesur y Gymraeg (Cymru) 2011.

Cyhoeddir yr adroddiad hwn yn unol â Safonau 166, 172 a 178.

Cadeirir Pwyllgor Strategaeth y Gymraeg gan yr Athro Elwen Evans CB, Dirprwy Is-Ganghellor a Deon Gweithredol, Cyfadran y Dyniaethau a’r Gwyddorau Cymdeithasol. Rôl y Pwyllgor yw datblygu a gweithredu strategaeth ar gyfer defnyddio’r Gymraeg a datblygu addysg cyfrwng Cymraeg. Mae’r Pwyllgor yn ymgynnull unwaith bob tymor academaidd, ac yn adrodd i Senedd y Brifysgol. Mae Swyddogion Polisi’r Gymraeg yn mynychu’r cyfarfodydd er mwyn adrodd i’w aelodau ar faterion sy’n ymwneud â Safonau’r Gymraeg, yn enwedig y rhai hynny sy’n berthnasol i staff academaidd.

Rôl Swyddogion Polisi’r Gymraeg yn y Brifysgol yw hyrwyddo, hwyluso, cefnogi a monitro gweithrediad Safonau’r Gymraeg. Rhennir y rôl gan ddwy aelod rhan-amser o staff, sef Nia Besley ac Emily Hammett (yn cyfateb â 1.1 aelod o staff llawn amser). Cânt eu cynorthwyo ddau ddiwrnod bob wythnos gan Gynorthwyydd Cydymffurfiaeth, Lisa Hughes. Mae’r tair yn rhan o dîm Gwasanaethau Cyfreithiol a Chydymffurfiaeth y Brifysgol, sy’n rhan o Swyddfa’r Is-ganghellor.

Mae Academi Hywel Teifi (Cyfarwyddwr, Dr. Gwenno Ffrancon) yn arwain y gwaith o ddatblygu a chefnogi darpariaeth academaidd cyfrwng Cymraeg y Brifysgol, gan gydweithio’n agos â’r Coleg Cymraeg Cenedlaethol.

Mae tîm cyfieithu mewnol yn y Brifysgol, dan reolaeth Sarah Gray. Mae cyfanswm o saith o weithwyr yn y tîm, sy’n gweithio’r hyn sy’n gyfwerth ag oddeutu chwech gweithiwr llawn amser. Maen nhw’n darparu gwasanaeth cyfieithu ysgrifenedig a llafar. Mae’r tîm yn rhan o gyfarwyddiaeth Gwasanaethau Academaidd.

Katie Phillips yw Swyddog Materion Cymraeg llawn amser Undeb Myfyrwyr Prifysgol Abertawe.

Mae argyfwng COVID-19 wedi arwain at newid sylweddol yn y ffordd mae’r Brifysgol yn gweithredu. Er hyn, gwnaethpwyd ymdrech arbennig o’r cychwyn cyntaf i sicrhau bod gwasanaethau’n parhau i weithredu’n ddwyieithog e.e. trwy wasanaeth sgyrsio ar-lein. Er bod rhai heriau wedi codi gyda’r dechnoleg cyfieithu ar y pryd mewn cyfarfodydd fideo, mae’r rhain bellach wedi’u datrys (defnyddir Zoom). Gan addasu yn y modd hwn, gellir parhau i gydymffurfio â Safonau’r Gymraeg.

Mae Swyddogion Polisi’r Gymraeg yn parhau i hyrwyddo ac addysgu a monitro cydymffurfiaeth mewn amryw ffyrdd: dulliau e-gyfathrebu mewnol amrywiol, sesiynau sefydlu staff newydd (sydd ar gael yn y Gymraeg a’r Saesneg), cymorthfeydd pwrpasol a hyfforddiant penodol. Gweithir hefyd gyda chorff y myfyrwyr i bwysleisio eu hawliau.

Fel nodwyd uchod, yn ystod y flwyddyn 2019-2020, roedd yn rhaid addasu cyfran sylweddol o wasanaethau’r Brifysgol mewn ymateb i bandemig COVID-19. Sicrhawyd bod myfyrwyr a’r cyhoedd yn dal i allu cyfathrebu gyda’r Brifysgol yn y Gymraeg, gan ddefnyddio dulliau amgen megis sgyrsio ar-lein.

Mae’r egwyddorion cyffredinol canlynol yn helpu i sicrhau cydymffurfiaeth â’r Safonau Cyflenwi Gwasanaethau (gan gyfeirio at y gweithgareddau perthnasol a restrir ym mharagraff 31 o Reoliadau Safonau’r Gymraeg (Rhif 6) 2017):

• Gofynnir am ddewis iaith a sgiliau Cymraeg myfyrwyr pan fyddant yn gwneud cais i astudio yn y Brifysgol, ac eto wrth gofrestru. Cofnodir hyn yn y system cofnod myfyrwyr ac mae i’w weld yn glir ar broffil pob myfyriwr gan unrhyw aelod staff sydd â mynediad i’r system honno. Gall myfyrwyr newid y wybodaeth drostyn nhw eu hunain unrhyw bryd.
• Cyfathrebir yn ddwyieithog wrth gysylltu â mwy nag un myfyriwr (ac eithrio cynnwys cwrs academaidd penodol, oni bai mai cwrs cyfrwng Cymraeg ydyw).
• Wrth gyfathrebu â myfyriwr unigol, bydd yr aelod staff yn gwirio’r dewis iaith ar gofnod y myfyriwr.
• Cyfathrebir yn ddwyieithog â’r cyhoedd, ac mae gwybodaeth ysgrifenedig, electronig, neu wybodaeth ar y wefan neu ar arwyddion, yn ddwyieithog, oni bai y gwyddys dewis iaith yr unigolyn neu’r grŵp o unigolion.
• Ymatebir yn y Gymraeg i unrhyw ohebiaeth neu gyfathrebu a dderbynnir yn y Gymraeg, heb oedi ychwanegol.
• Mae prif gyfrifon corfforaethol y cyfryngau cymdeithasol yn ddwyieithog, yn ogystal â phrif gyfrif pob coleg neu uned gwasanaethau proffesiynol perthnasol.
• Hyrwyddir ymgyrch hawliau Cymraeg myfyrwyr, ‘Mae gen i hawl’, a grëwyd gan Gomisiynydd y Gymraeg, ond a addaswyd gan y Brifysgol, gydol y flwyddyn, ond yn arbennig ar adegau penodol o’r flwyddyn (e.e. yn ystod wythnos y glas, diwrnodau agored ac ati).
• Darperir gwasanaeth Cymraeg llawn ar bob derbynfa berthnasol a restrir yn yr hysbysiad cydymffurfio, yn ogystal ag ar y prif switsfwrdd ac ar linell ffôn MyUniHub.
• Cynghorir pob derbynfa arall, a'r rhai hynny sy’n ateb galwadau i rifau ffôn adrannol, i nodi siaradwyr Cymraeg a fyddai’n gallu cynnig gwasanaeth Cymraeg yn ôl yr angen, neu os nad oes opsiynau eraill, i fod yn ymwybodol bod siaradwyr Cymraeg ar y prif switsfwrdd/prif dderbynfeydd, ar gyfer aelodau’r cyhoedd, neu yn MyUniHub (ffôn a derbynfa) ar gyfer myfyrwyr. Fel y nodwyd uchod, mae trefniadau derbyniol amgen mewn lle yn ystod y pandemig COVID-19.

Mae pob polisi a strategaeth newydd yn destun prosesau Asesiad o Effaith ar Gydraddoldeb (“EIA”). Mae adran ynglŷn â’r Gymraeg ar bob ffurflen EIA. Mae astudiaethau achos wedi’u creu er mwyn cynorthwyo’r broses o ystyried yn llawn y goblygiadau o safbwynt y Gymraeg. Mae tîm Cydraddoldeb y Brifysgol yn cydweithio â Swyddogion Polisi’r Gymraeg i ddadansoddi ffurflenni EIA drafft fel y gellir ymyrryd yn gynnar yn y broses o benderfynu, yn ôl yr angen. Mae Swyddogion Polisi’r Gymraeg yn cadw cofnod o’r holl asesiadau sydd wedi’u cwblhau.

Mae’r Brifysgol wedi datblygu polisi ar ddefnyddio’r Gymraeg yn fewnol at ddibenion hyrwyddo a hwyluso defnydd o’r Gymraeg.

Bydd pob cyflogai newydd sy’n nodi pan gynigir iddo yr hoffent gyfweliad cyfrwng Cymraeg, ac aelodau staff presennol sy’n datgan pan ofynnir iddynt mai’r Gymraeg yw eu dewis iaith, yn derbyn cytundeb cyflogaeth yn y Gymraeg, yn ogystal â gohebiaeth a gyfeirir ato’n unigol sy’n ymwneud a’u cyflogaeth.

Mae staff yn gallu nodi eu dewis iaith ar y system adnoddau dynol, ABW, a chaiff y cofnod hwn ei wirio wrth ohebu gyda staff.

Mae pob polisi adnoddau dynol perthnasol ar gael yn ddwyieithog ar y fewnrwyd.

Darperir cyfleoedd i staff ddysgu Cymraeg ar unrhyw lefel (gyda chymorth Canolfan Dysgu Cymraeg Bae Abertawe sydd wedi’i lleoli ar gampws Singleton). Cafodd cyfleoedd anffurfiol a oedd wedi eu sefydlu i roi cyfle i staff ddod ynghyd i siarad Cymraeg (ar bob lefel) eu gohirio yn gynnar yn yr haf, wedi iddynt orfod symud ar lein yn sgil COVID-19. Mae hyn am fod y Ganolfan Dysgu Cymraeg wedi dechrau cynnal boreau coffi dros Zoom (fesul lefel): anogir staff sydd â diddordeb i fynychu’r rhain er mwyn datblygu mewn ffordd fwy strwythuredig.

Mae Swyddogion Polisi’r Gymraeg yn cynnal fframwaith monitro cydymffurfiaeth sy’n cynnwys hunan-fonitro ar gyfer pob coleg ac adran gwasanaethau proffesiynol, yn ogystal â rhaglen o fonitro ar hap gan dîm cydymffurfiaeth y Gymraeg. Mae’r canlyniadau'n pennu sylfaen i waith ymgysylltu a mesurau ar gyfer gwella ym mhob maes.

Cyflwynwyd un gŵyn i’r Brifysgol drwy law Comisiynydd y Gymraeg ym mis Gorffennaf 2020.

Gofynnir pob ymgeisydd swydd am ei sgiliau Cymraeg, a chaiff y wybodaeth hon ei bwydo i mewn i’r system adnoddau dynol os caiff yr unigolyn ei benodi. Mae modd i aelodau staff ddiweddaru eu sgiliau Cymraeg drwy ddull hunan-wasanaeth yn y system adnoddau dynol, ac fe’u hatgoffir i wneud hyn yn flynyddol. Anogir staff hefyd i ailystyried y wybodaeth hon wrth wella eu sgiliau Cymraeg.

Roedd sgiliau Cymraeg staff ar 31 Gorffennaf 2020 fel a ganlyn:

CYFANSWM STAFF 4062

Staff gweinyddol (Cyfanswm 2245) 

Staff Academaidd (Cyfanswm 1817)

Yn ogystal â’r ystod eang o gyrsiau a gynigir gan Dysgu Cymraeg Ardal Bae Abertawe ar gampysau’r Brifysgol ac yn y gymuned (neu ar Zoom yn ystod oes COVID-19), mae Swyddogion Polisi'r Gymraeg yn cynnig cyrsiau penodol am ddim i staff: “cwrs cyfarch” (sef gwersi Cymraeg sylfaenol 10-awr), “cwrs graenus” (cwrs gloywi iaith 20-awr i siaradwyr rhugl/bron yn rhugl) a chwrs awr-o-hyd sy’n manylu ar ofynion Safonau’r Gymraeg.

• Roedd y cwrs graenus ar ei hanner pan darodd y pandemig COVID-19, ond llwyddwyd i symud yn rhwydd i wersi dros fideo.
• Bu’n rhaid gohirio dau gwrs cyfarch a oedd wedi’u trefnu ar y ddau gampws ym mis Mawrth ac Ebrill. Yna, trefnwyd cwrs ar-lein a ddechreuodd ym mis Mehefin. Wrth drafod gyda Dysgu Cymraeg Ardal Bae Abertawe, penderfynwyd addasu ffurf y gwersi hyn, o ddau ddiwrnod yn yr ystafell ddosbarth i gyfres hwy o sesiynau byrrach dros amser cinio. Cafwyd ymateb da i’r strwythur hon ymhlith y dysgwyr, gan ei bod hi’n haws gwneud lle i ddysgu Cymraeg tra hefyd yn cyflawni gwaith, a golygodd nad oedd sesiynau fideo yn rhy hir.
• Mae’r cwrs ymwybyddiaeth Safonau’r Gymraeg wedi parhau dros Zoom.

Y tu hwnt i’r sesiynau swyddogol, caiff sesiynau ymwybyddiaeth ac iaith hefyd eu cynnal mewn modd llai ffurfiol yn ôl y galw.

Mae niferoedd y staff a gyflawnodd yr hyfforddiant hyn fel a ganlyn:

Cwrs “cyfarch”: 17

Cwrs “graenus”: 15

Cwrs ymwybyddiaeth Safonau’r Gymraeg: 8

Mae’r niferoedd a gyflawnodd y cwrs cyfarch yn is na’r llynedd. Un rheswm amlwg am hynny yw COVID-19, o safbwynt gorfod gohirio cyrsiau (e.e. symudwyd un cwrs a fyddai wedi’i gynnal yn ystod tymor yr haf ymlaen i fis Medi) a hefyd y ffaith fod staff dan bwysau ychwanegol o safbwynt gwaith, y teulu, lles ac ati. Serch hynny, pleser oedd gweld yr ymateb cadarnhaol iawn i ddysgu Cymraeg ymhlith ein staff yn ystod y cyfnod clo.

Wrth greu swydd newydd neu lenwi swydd wag, cynhelir asesiad o’r sgiliau Cymraeg sydd eu hangen ar gyfer y swydd honno. Yn ystod y cyfnod dan sylw, hysbysebwyd swyddi fel a ganlyn:

Mae rhagor o wybodaeth am ymrwymiad y Brifysgol i’r Gymraeg ar gael ar y dudalen ganlynol:

https://www.abertawe.ac.uk/safonaur-Gymraeg

Fel arall, gallwch gysylltu â Swyddogion Polisi’r Gymraeg:

E-bost: swyddfaiaithGymraeg@abertawe.ac.uk